taal

Samengestelde woorden zijn woorden als bakfiets of rugzak.
De woorden bestaan uit twee afzonderlijke woorden, namelijk rug en zak en bak en fiets.
In het Nederlands kun je ontelbaar veel samenstellingen maken.

Een samenstelling heeft een aantal kenmerken:

• Als twee (of meer) woorden een samenstelling vormen, zijn ze één geheel, en is er dus ook vaak één hoofdklemtoon: rúgzak, rúgzaktoerisme, áchterzak.
• Het laatste deel is de kern van het geheel en bepaalt ook het woordgeslacht: het is de zak en dus ook de rugzak en de achterzak; het is het zakje en dus ook het rugzakje.
• Het laatste deel geeft aan om wat voor ding het gaat; het eerste deel specificeert het laatste deel (een rugzak is een soort zak, net als een babydraagzak, een achterzak, een geldzak en een jaszak).
• De delen van een samenstelling zijn ‘echte woorden’: ze kunnen ook zelfstandig voorkomen. Hierin onderscheiden samenstellingen als rugzak zich van afleidingen als zakkig (‘vervelend’), dat uit zak en het achtervoegsel -ig bestaat, en ruggelings (rug + het achtervoegsel -lings). Zo’n achtervoegsel kan niet als zelfstandig woord voorkomen.
• Ook werkwoorden (kennismaken, opdoen) en bijvoeglijke naamwoorden (bedrijfsmatig, donkergroen) kunnen samenstellingen zijn (dan bestaan ze uit delen die zelfstandig kunnen voorkomen) of afleidingen (zoals bewerken, ontwapenen en groenig).
• In samenstellingen kunnen streepjes worden gezet; meestal mág dat sowieso om de duidelijkheid te verhogen (zoals in stro-pop; stropop leest niet prettig). Bij onder meer klinkerbotsing is een streepje zelfs verplicht.

Belangrijk.

Samengestelde woorden zijn belangrijk, want een basisregel van de Nederlandse spelling is dat samenstellingen aan elkaar worden geschreven.
Bij korte samenstellingen gaat het aan elkaar schrijven meestal goed, maar bij sommige kinderen blijven hardnekkig de woorden los van elkaar schrijven, en maken fouten als rug zak en voet bal. Dit komt echter niet heel vaak voor.

Maar bij talloze langere woorden, zoals rugzaktoerisme en voetbalverslaggevingsjargon, gaat het vaak mis: veel mensen schrijven (delen van) deze samenstellingen ten onrechte los.

Daarom is het van belang om dit met kinderen al goed te oefenen.
Het herkennen van de twee afzonderlijke woorden is van belang voor het begrip samengestelde woorden.

Het spel.

Dit spel is eigenlijk geen spel want er valt niets te winnen, maar kinderen maken er vaak zelf een spelvorm van.
Er valt namelijk niets te winnen.

Kinderen kunnen dit apart spelen/oefenen of samen.

Doel van het spel is om alle samengestelde woorden en de twee woorden die samen het samengestelde woord vormen te vinden.
Voor de aller vroegste leerlingen staat bij elk woord een plaatje van het woord.
Op die manier “visualiseren” ze het woord sneller, en kunnen ze het ook beter onthouden.

Natuurlijk is spelling van samengestelde woorden ingewikkelder dan alleen maar woorden aan elkaar voegen.
Denk maar aan woorden als abrikoos en jam, want dan wordt het samengestelde woord abrikozenjam.
Maar daar zijn dan wel weer andere oefeningen voor te bedenken.

Deze oefening is heel mooi in te zetten als je de samengestelde woorden hebt aangeboden en kinderen op deze manier aan de slag te laten gaan deze woorden. Ook kun je deze kaartjes heel goed inzetten bij woordenschatonderwijs.

Het bestand.

Het bestand is een pdf met 24 kaartjes van samengestelde woorden en 48 kaartjes met de afzonderlijke woorden.

01 – Samengestelde woorden.

.